امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه، آینده شوم بناهایى را بیان مىکند که با وسائل غصبى ساخته شوند، مىفرماید: «سنگ غصبى در بناى خانه گروگان ویرانى آن است»؛(الْحَجَرُ الْغَصِیبُ(1) فِی الدَّارِ رَهْنٌ عَلَى خَرَابِهَا).
اشاره به اینکه همانگونه که «رهن» و گروگان، سبب مىشود انسان، مطالباتش را وصول کند، سنگ غصبى هم سبب مىشود که ویرانى براى خانه وصول شود.
مرحوم مغنیة در کتاب فى ظلال نهجالبلاغه در شرح این کلام حکیمانه مىگوید: کسى که بنایى کند یا چیزى در اختیار بگیرد یا بخورد یا بنوشد یا به هر صورتى، از اموال دیگران (بدون رضاى آنها) بهره گیرد، سرانجام کارش وبال و خسران است، هرچند این زیان پس از مدتى صورت گیرد و اگر کسى بپرسد این آسمانخراشهایى که از خون ملتهاى بىگناه بنا شده و محکم در جاى خود ایستاده و ویران نمىشود چگونه است؟ در پاسخ آنها مىگوییم: اگر اینها ویران نشود بناکننده آنها به زودى آنها را ترک گفته و به قبور تاریک و متعفنى پناه مىبرند … اضافه بر این، بناى راسخ، همان وجدان پاک و روح آرامى است که
انسان بدون هرگونه نگرانى زندگى کند. (آیا بانیان آنها چنیناند؟ قطعاً نیستند).(2)
مرحوم طبرسى در مجمع البیان از ابن عباس نقل مىکند که مىگوید: من از قرآن به خوبى استفاه کردهام که ظلم و ستم خانهها را ویران مىسازد. سپس به آیه شریفه سوره «نمل» تمسک مىکند که مىفرماید: «فَتِلْکَ بُیُوتُهُمْ خَاوِیَةً بِمَا ظَلَمُوا إِنَّ فِى ذَلِکَ لَآیَةً لِّقَوْمٍ یَعْلَمُونَ»؛ این خانههاى آنهاست در حالى که بهخاطر ظلم و ستمشان فرو ریخته؛ و در این نشانه روشنى است براى کسانى که آگاهند».(3)
مرحوم سید رضى در ذیل این کلام شریف مىگوید: «این سخن از پیامبر صلى الله علیه و آله نیز نقل شده و جاى تعجب نیست که هر دو کلام مانند هم باشند؛ زیرا هر دو از یک محل سرچشمه گرفته و ریزش هر دو از یک دلو بوده است»؛(قالَ الرَّضِیُ وَیُروى هذَا الْکَلامُ عَنِ النَّبِی صلى الله علیه و آله وَلا عَجَبَ أَنْ یَشْتَبِهَ الْکَلامانِ لِأَنَّ مُسْتَقاهُما مِنْ قَلیبٍ وَمَفْرَغَهُما مِنْ ذَنُوبٍ).
«مُسْتَقى» به معناى محل سیراب شدن است «قلیب» (بر وزن صلیب) به معناى چاه و در اینجا کنایه از سرچشمه است و «مفروغ» (مفرغ) به معناى محل ریزش است و «ذَنوب» بر وزن (قبول) به دلو بزرگ گفته مىشود.
مرحوم دیلمى از علماى قرن نهم در کتاب ارشاد القلوب خود حدیث را به این صورت از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله نقل کرده است:«خَمْسُ کَلِماتٍ فِی التَّوْراةِ وَیَنْبَغی أَنْ تُکْتَبَ بِماءِ الذَّهَبِ أَوَّلُها حَجَرُ الْغَصْبِ فِی الدّارِ رَهْنٌ عَلى خَرابِها وَالْغالِبُ بِالظُّلْمِ هُوَ الْمَغْلُوبُ وَما ظَفَرَ مَنْ ظَفَرَ الْإثْمُ بِهِ وَمَنْ أَقَلَّ حَقَّ اللَّهِ عَلَیْکَ أنْ لا تَسْتَعینَ بِنِعَمِهِ عَلى مَعاصِیهِ وَوَجْهُکَ ماءٌ جامِدٌ یَقْطُرُ عِنْدَ السُّؤالِ فَانْظُرْ عِنْدَ مَنْ تَقْطُرُهُ؛ پنج جمله در تورات آمده است که سزاوار است با آب طلا نوشته شود: نخستین آنها این است که سنگ غصبى در بناى خانه گروگان ویرانى آن است و آن کس که با
ظلم غلبه مىکند در حقیقت مغلوب و شکستخورده است و کسى که از طریق گناه پیروز شود در واقع پیروز نشده است و کمترین حق خداوند بر تو این است که از نعمتهاى او براى معصیتش کمک نگیرید و آبروى تو همچون آب منجمدى است که تقاضا آن را آب مىکند مراقب باش نزد چه کسى آن را آب مىکنى».(4)
در حدیث دیگرى از پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله مىخوانیم:«اتَّقُوا الْحَرامَ فِی الْبُنْیانِ فَانَّهُ أساسُ الْخَرابِ؛ از به کار گرفتن اشیاى حرام در بناها بپرهیزید که سبب خرابى آن خواهد شد».(5)
خداوندا توفیق پیروى از این کلمات دلنشین و حکمتآموز و به کار بستن آنها را در زندگى به همه ما مرحمت فرما تا راه بهتر زیستن را بیابیم و از آن به مقصد برسیم.
پایان جلد سیزدهم
آذرماه 1389
عید غدیر 1431
1) در بسیارى از نسخ به جاى «الغَصیب» «الغَصْب» آمده و این واژه مناسبتر و معروفتر است و در بعضى از کتبى که در اسناد این کلام شریف آوردیم به جاى «الغَصیب» «الْمَغْصُوب» آمده است.
2) فى ظلال نهجالبلاغه، ج 4، ص 361.
3) نمل، آیه 52.
4) ارشاد القلوب، ج 1، ص 195.
5) تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر، ج 59، ص 296.
