امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه خود اشاره به این نکته مىکند که خداوند اسباب هدایت را آماده کرده است اگر از آن بهره نگیرید کوتاهى از شماست، مىفرماید: «حقیقت به شما نشان داده شده است اگر چشم بینا داشته باشید و وسائل هدایت در اختیار شماست اگر هدایتپذیر باشید و صداى حق در گوش شماست اگر گوش شنوا داشته باشید»؛(قَدْ بُصِّرْتُمْ إِنْ أَبْصَرْتُمْ، وَقَدْ هُدِیتُمْ إِنِ اهْتَدَیْتُمْ، وَأُسْمِعْتُمْ إِنِ اسْتَمَعْتُمْ).
هدف امام علیه السلام از بیان این سخن آن است که خداوند تمام وسایل هدایت و نجات و سعادت را در اختیار شما گذاشته است، آیات قدرتش را در پهنه آفرینش به شما نشان داده، درسهاى عبرتش را درباره اقوام پیشین در برابر شما قرار داده است چشم باز کنید و آثار او را در عالم و سرنوشت اقوام گذشته را با چشم خود ببینید.
از سویى دیگر پیامبرانش مخصوصاً رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله را با کتب آسمانى ارسال داشته و پیام حق در گوش شما خوانده شده؛ پیامى که هم مشتمل بر معارف و عقاید است و هم راه و رسم عبودیت و طریق تهذیب اخلاق و همچنین راه بهتر زیستن و سعادتمند شدن، همه این پیامها به گوش شما خوانده شده است. سعى کنید آنها را بشنوید و در سایه آن دیدنىها و این
شنیدنىها راه هدایت را در برابر شما گشوده است اگر تصمیم بر هدایت یافتن داشته باشید شتاب کنید و در این راه گام بگذارید و به سوى سرمنزل مقصود حرکت کنید.
امام علیه السلام مىفرماید: خداوند به همه شما اتمام حجت کرده اگر راه خطا رفتید و گرفتار مجازات الهى در دنیا و آخرت شدید بدانید بر اثر کوتاهى خودتان بوده است. ریشههاى این گفتار حکیمانه در قرآن مجید است. در آیه 104 سوره «انعام» مىخوانیم: «قَدْ جَاءَکُمْ بَصَائِرُ مِنْ رَّبِّکُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ عَمِىَ فَعَلَیْهَا»؛ دلایل بصیرت آفرین از طرف پروردگارتان براى شما آمده؛ کسى که (به وسیله آن،) بصیرت و آگاهى یافت، به سود خود اوست؛ و کسى که از دیدن آن چشم پوشید به زیان خودش مىباشد».
در آیه 204 سوره «اعراف» مىخوانیم: «وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»؛ هنگامى که قرآن خوانده شود، گوش فرا دهید و خاموش باشید؛ شاید مشمول رحمت (خدا) شوید».
در قرآن مجید کرارا درباره دوزخیان و کفار سخن به میان آمده و آنها را افرادى مىشمارد که گوش دارند و نمىشنوند، چشم دارند و نمىبینند، مىفرماید: «وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَّایَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْیُنٌ لَّایُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَّایَسْمَعُونَ بِهَا أُوْلَئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلَئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ»؛ به یقین گروه بسیارى از جن و انس را براى دوزخ آفریدیم؛ آنها دلها (/ عقلها) یى دارند که با آن (اندیشه نمىکنند و) نمىفهمند؛ و چشمانى که با آن نمىبینند؛ و گوشهایى که با آن نمىشنوند؛ آنها همچون چهارپایانند؛ بلکه گمراهتر! اینان همان غافلانند (چون امکان هدایت دارند و بهره نمىگیرند)».(1)
در آیه 10 سوره «ملک» از قول دوزخیان چنین نقل شده است: «وَقَالُوا لَوْ کُنَّا
نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فِى أَصْحَابِ السَّعِیرِ»؛ و مىگویند: اگر ما گوش شنوا داشتیم یا تعقّل مىکردیم، در میان دوزخیان نبودیم».
از آیات قرآنى و کلام حکیمانه بالا و روایات فراوان اسلامى استفاده مىشود که آنچه براى هدایت انسانها لازم بوده از سوى خداوند فراهم شده است.مشکل از ناحیه انسانهایى است که فاقد گوش شنوا و چشم بینا هستند.
در حدیثى از رسول خدا صلى الله علیه و آله مىخوانیم:«لَیْسَ الْأعْمى مَنْ یَعْمی بَصَرُهُ إنَّمَا الْأعْمى مَنْ تَعْمی بَصیرَتُهُ؛ نابینا کسى نیست که چشم خود را از دست داده باشد.نابینا کسى است که بصیرت ندارد».(2)
در خطبه 88 نهجالبلاغه نیز آمده بود:«مَا کُلُّ ذِی قَلْبٍ بِلَبِیبٍ وَلَا کُلُّ ذِی سَمْعٍ بِسَمِیعٍ وَلَا کُلُّ نَاظِرٍ بِبَصِیر؛ نه هر کس که دل دارد خردمند و نه هر کس که گوش دارد شنواست و نه هر کس که چشم دارد بیناست».
در دعاها نیز مکرر از خدا چشم بینا و گوش شنوا و قلب دانا مىخواهیم؛ از جمله در دعایى ذیل زیارت آل یاسین آمده است که ده چیز از خداوند تقاضا مىکنیم از جمله اینکه چشم مرا را از نور بینش و گوش مرا از نور حکمت پر کن؛«وَأَنْ تَمْلَأ … وَبَصَرِی نُورَ الضِّیَاءِ وَسَمْعِی نُورَ الْحِکْمَة».(3)
1) اعراف، آیه 179.
2) کنزالعمّال، ج 1، ص 243، ح 1220.
3) احتجاج طبرسى، ج 2، ص 494.
