امام علیه السلام در این کلام حکمتآمیز اشاره به شرایط بستن پیمان مىکند، مىفرماید: «به پیمان کسانى چنگ بزنید که به پیمانشان وفادارند»؛(اعْتَصِمُوا بِالذِّمَمِ فِی أَوْتَادِهَا).
«اوتاد» جمع «وَتَد» به معناى میخ است؛ میخهایى که معمولا به وسیله آن طناب خیمهها را محکم مىکردند تا خیمه در مقابل باد و طوفان مقاومت کند.
براى این کلام حکمتآمیز تفسیرهاى فراوانى ذکر شده است؛ نخست همان چیزى که در ترجمه بالا آمد که هرگاه مىخواهید پیمان ببندید به سراغ افراد بىاعتبار و پیمانشکن و غیر قابل اطمینان نروید، بلکه با کسانى عهد ببندید که داراى دین و شخصیت و تعهدند.
این تفسیر با آنچه در شأن ورود این گفتار حکیمانه در کلام ابن ابىالحدید که در بحث سند این کلام حکمتآمیز گفتیم کاملًا سازگار است، زیرا امام علیه السلام بعد از جنگ جمل هنگامى که «مروان بن حکم» خدمتش رسید و عرض کرد:مىخواهم با تو بیعت کنم. امام علیه السلام فرمود: بیعت تو چه فایدهاى دارد؟ دیروز (در آغاز خلافت ظاهرى) با من بیعت کردى و شکستى. باز آمدهاى با من بیعت کنى.سپس دستور داد او را از مجلسش خارج کردند، بنابراین تفسیر، «اوتاد» به معناى انسانهاى قابل اعتماد است.
تفسیر دیگر این است که منظور از «اوتاد» شرایط استحکام پیمان است؛ یعنى به هنگامى که مىخواهید با کسى پیمان ببندید شرایط دقیق و محکمى براى آن ذکر کنید تا راه فرارى براى طرف باقى نماند.
تفسیر سوم اینکه وفاى به پیمان لازم است؛ اما نه در برابر پیمانشکنان؛ هرگاه آنها پیمان شکستند شما هم مىتوانید دست از پیمان بردارید، همانگونه که در آیه 7 سوره «توبه» مىخوانیم: «فَمَا اسْتَقَامُوا لَکُمْ فَاسْتَقِیمُوا لَهُمْ»؛ تا زمانى که به پیمان شما پایبند باشند، شما نیز به پیمان آنها پایبند باشید». نیز در آیه 12 همان سوره آمده است: «وَإِنْ نَّکَثُوا أَیْمَانَهُمْ مِّنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِى دِینِکُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لَاأَیْمَانَ لَهُمْ»؛ و اگر پیمانهاى خود را پس از عهد خویش بشکنند، و آیین شما را مورد طعن (و تمسخر) قرار دهند، با پیشوایان کفر پیکار کنید؛ چرا که پیمان آنها اعتبارى ندارد».
مناسبتر از همه این تفاسیر همان تفسیر اول به نظر مىرسد، هرچند جمع تفاسیر مختلف در یک عبارت طبق عقیده ما که بارها به آن اشاره کردهایم امکانپذیر است.(1)
1) قابل توجه اینکه واژه «اعتصام» هم به معناى ایجاد پیمان و چنگ زدن است (همانگونه که در آیه شریفه «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً» آمده است) و هم به معناى وفادارى بعد از ایجاد پیمان است و واژه «فى» در «فی أوتادِها» ممکن است به معناى ظرفیت یا به معناى «باء» تعدیه باشد.
