امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه خود اشاره به نکته مهمى مىکند که در همه فعالیتهاى فردى و جمعى تأثیرگذار است، مىفرماید: «شخص صبور (و با استقامت) پیروزى را از دست نخواهد داد، هرچند زمان طولانى بگذرد»؛(لَا یَعْدَمُ الصَّبُورُ الظَّفَرَ وَإِنْ طَالَ بِهِ الزَّمَانُ).
حقیقت صبر همان استقامت است؛ استقامت در برابر موانع وصول به مقصد و پیمودن راه طولانى وصول به هدف و استقامت در برابر دردها و رنجها و کار شکنىهاى این و آن. تا چنین استقامتى در انسان نباشد به جایى نمىرسد، زیرا طبیعت زندگى دنیا این است که با مشکلات آمیخته شده و غالباً در کنار گلها خارهایى است و در کنار عسلها نیش زنبورانى. تاریخ نیز بارها و بارها نشان داده است که پیروزىها در انتظار افراد بااستقامت و صبور است. تا آنجا که این سخن به صورت ضرب المثل کوتاهى در میان همه معروف است. عربها مىگویند:«مَنْ صَبَرَ ظَفَرَ»و فارسها مىگویند:
صبر و ظفر هر دو دوستان قدیمند
بر اثر صبر نوبت ظفر آید
قرآن مجید بارها به این حقیقت اشاره کرده؛ از جمله در داستان یوسف مىگوید: هنگامى که برادران آمدند و او را شناختند پرده از راز خود برداشت و این جمله را گفت: «أَنَا یُوسُفُ وَهذَا أَخِى قَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْنَا إِنَّهُ مَنْ یَتَّقِ وَیَصْبِرْ فَإِنَ
اللَّهَ لَایُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ»؛ من یوسفم، و این برادر من (بنیامین) است؛ خداوند بر ما منّت گذارد. هرکس تقوا پیشه کند و شکیبایى و استقامت نماید، (سرانجام پیروز مىشود؛) چرا که خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمىکند».(1)
درباره بنى اسرائیل بعد از آنکه بر فرعونیان پیروز شدند فرمود: «وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کَانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِى بَارَکْنَا فِیهَا وَتَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنَى عَلَى بَنِى إِسْرَائِیلَ بِمَا صَبَرُوا»؛ و مشرقها و مغربهاى پربرکت زمین را به آن قوم که (زیر زنجیر ظلم و ستم) به ضعف کشانده شده بودند، واگذار کردیم؛ و وعده نیک پروردگارت بر بنى اسرائیل، به خاطر صبر و استقامتى که به خرج دادند، تحقق یافت».(2)
امام امیرمؤمنان على علیه السلام در عبارت کوتاهترى که از آن حضرت روایت شده مىفرماید:«الصَّبْرُ مِفْتاحُ الظَّفَرُ؛ صبر و استقامت کلید پیروزى است».(3)
بهترین شاهد و گواه براى کلام امام علیه السلام مطالعه تاریخ گذشتگان است؛ در تمام رشته علمى و صنعتى و سیاسى و اجتماعى کسانى پیروز شدند که از صبر و استقامت بیشترى برخوردار بودند، همانها که بر مرکب صبر سوار شدند و به سوى مقصد تاختند و شاهد مقصود را در آغوش گرفتند.
1) یوسف، آیه 90.
2) اعراف، آیه 137.
3) شرح نهجالبلاغه ابن ابىالحدید، ج 1، ص 322.
