امام در این کلام نورانى اشاره به نکته مهمى مىکند که بسیارى از آن غافلند و آن توجه دادن به عاقبت کارها و عاقبت انسانهاست. مىفرماید: «براى هر کس سرانجامى است، شیرین یا تلخ»؛(لِکُلِّ امْرِئٍ عَاقِبَةٌ، حُلْوَةٌ أَوْ مُرَّةٌ).
یعنى انسان نباید امروز خود را در نظر بگیرد، باید مراقب عاقبت خویش باشد. ابن الوقت بودن و به نتیجه اعمال خود نیندیشیدن و عاقبت کار را ندیدن مایه بدبختى است. مسئله تدبر و تدبیر که از صفات برجسته انسان شمرده مىشود به همین معناست که انسان عاقبتاندیش باشد نه ابن الوقت. به یقین غفلت از عاقبت کارها و عاقبت زندگى انسان مشکلات عظیمى براى او در دنیا و آخرت به بار مىآورد. افراد موفق و پیروز عاقبتاندیشاند و سعى مىکنند از عاقبت «مُرّة» (تلخ) بپرهیزند و به عاقبت «حُلوة» (شیرین) روى آورند.
در حدیثى از پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله مىخوانیم: کسى نزد ایشان آمد و عرض کرد یا رسول الله! اندرزى به من ده. پیغمبر صلى الله علیه و آله فرمود: اگر سفارش و اندرزى به تو گویم مىپذیرى یا با آن مخالفت مىکنى؟ عرض کرد: آرى. پیغمبر صلى الله علیه و آله سه بار این سخن را تکرار کرد و او در هر مرتبه جواب آرى دارد. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود:«فَإِنِّی أُوصِیکَ إِذَا أَنْتَ هَمَمْتَ بِأَمْرٍ فَتَدَبَّرْ عَاقِبَتَهُ فَإِنْ یَکُ رُشْداً فَامْضِهِ وَإِنْ یَکُ غَیّاً فَانْتَهِ عَنْهُ؛ هنگامى که تصمیم بر کارى گرفتى در عاقبت آن بیندیش اگر عاقبت آن را
نیک دیدى انجام ده و اگر عاقبت آن زشت و تاریک است از آن بپرهیز».(1)
قرآن مجید نیز روى مسئله عاقبت مؤمنان و کافران تکیه کرده در یک جا مىفرماید: «وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ»؛ و سرانجام (نیک) براى پرهیزگاران است».(2) و در جاى دیگر در مقام هشدار به کافران لجوج مىگوید: «أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِى الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ»؛ آیا (مخالفان دعوت تو) در زمین سیر نکردند تا ببینند سرانجام کسانى که پیش از آنها بودند چگونه شد؟!».(3)
در آیات فراوان دیگرى سخن از عاقبت نیک و بد به میان آمده است.
1) کافى، ج 8، ص 150، ح 130.
2) اعراف، آیه 128.
3) یوسف، آیه 109.
