امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه خود اشارهاى به رابطه مواهب الهى با نیازها و مصرفها کرده مىفرماید: «کمک (الهى) به اندازه حاجت و نیاز نازل مىشود»؛(تَنْزِلُ الْمَعُونَةُ عَلَى قَدْرِ الْمَؤُونَةِ).
این سخن در واقع دو پیام دارد: پیام نخست این است که هرچه هزینه انسان بیشتر شود به طور طبیعى تلاش و کوشش وى بیشتر مىگردد و مواهب فزونترى نصیبش مىشود و اینکه در احادیث آمده است: «روزى همراه همسران به خانه شوهران مىآید»(1) نیز ممکن است اشاره به همین معنا باشد که انسان مجرد تلاش زیادى براى زندگى نمىکند؛ اما هنگامى که احساس کرد بار مسئولیت نفقه همسر بر عهده اوست و آبرویش در خطر است بر تلاش و فعالیت خود مىافزاید و روزى به خانه او سرازیر مىشود. همچنین هر زمان فرزند یا فرزندان بیشترى پیدا مىکند این احساس و آن تلاش بیشتر حاصل مىگردد.
پیام دوم پیام معنوى و الهى است که خداوند روزىرسان به افرادى که براى زندگى هزینه بیشترى مىکنند و سختگیرى به همسر و فرزند ندارند و دست و دل آنها براى بخشش به نیازمندان و کارهاى خیر و پذیرایى مهمان باز است،
رزق و روزى وسیعترى عنایت مىکند. این گفتار حکیمانه در واقع مىخواهد مردم را از بخل و تنگ گرفتن بر عیال و کسانى که نان خور او هستند بر حذر دارد و به شرکت در کارهاى خیر تشویق کند و امیدوار سازد که هر اندازه بیشتر به سراغ این امور رود خداوند هم روزى او را وسیعتر مىکند.
قرآن مجید به کسانى که در عصر جاهلیت عرب فرزندان خود را از ترس فقر مىکشتند خطاب کرده و مىفرماید: «وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلَاقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاکُمْ»؛ و فرزندانتان را از ترس فقر به قتل نرسانید، ما آنها و شما را روزى مىدهیم»(2) و در آیه 22 و 23 سوره «ذاریات» مىفرماید: «وَفِى السَّمَاءِ رِزْقُکُمْ وَمَا تُوعَدُونَ – فَوَرَبِّ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِّثْلَ مَا أَنَّکُمْ تَنطِقُونَ»؛ و روزى شما در آسمان است و نیز آنچه شما وعده داده مىشوید – سوگند به پروردگار آسمان و زمین که این مطلب حق است همانگونه که شما سخن مىگویید» ابن ابىالحدید در شرح نهجالبلاغه خود حدیثى را (از رسول خدا صلى الله علیه و آله) آورده که مىفرماید:«مَنْ وَسّعَ وُسِعَ عَلَیْهِ وَکُلَّما کَثُرَ الْعِیالُ کَثُرَ الرِّزْقُ؛ هر کس دامنه انفاق را گسترش دهد خداوند روزى او را وسیعتر مىکند و هر زمان افراد خانواده انسان بیشتر شوند روزى نیز فزونتر خواهد شد».(3)
ابن ابىالحدید سپس داستانى از بعضى از ثروتمندان نقل مىکند که تقسیم سالانهاى براى جمعى از فقرا داشت. ناگهان به نظرش آمد که این هزینه زیادى مىبرد. به حسابدار خود دستور داد که آن را قطع کند. شبى در خواب دید که اموال زیادى در خانه دارد و گروهى آنها را از درون خانهاش به آسمان مىبرند و او جزع و بىتابى مىکند و عرضه مىدارد: پروردگارا! روزى من چه شد؟روزى من چه شد؟ ناگاه این پیام به او رسید که ما اینها را به تو روزى دادیم که آن
را درباره فقرا مصرف کنى هنگامى که آن را قطع کردى ما هم آنها را از تو گرفتیم به دیگران دادیم. صبحگاهان هنگامى که بیدار شد به حسابدارش دستور داد تمام آن کمکها را ادامه دهد.(3)
1) کافى، ج 5، ص 330.
2) اسراء، آیه 31.
3) شرح نهجالبلاغه ابن ابىالحدید، ج 18، ص 337.
