امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه معیارى براى نقل اخبار به دست مىدهد و مىفرماید: «هنگامى که خبرى را مىشنوید در آن بیندیشید (و حقیقت محتواى آن را درک نمایید) تا آن را به کار بندید نه تنها تفکر براى نقل به دیگران، زیرا راویان علم بسیارند و رعایت کنندگان آن کم»؛ (اعْقِلُوا الْخَبَرَ إِذَا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعَایَةٍ لَاعَقْلَ رِوَایَةٍ، فَإِنَّ رُوَاةَ الْعِلْمِ کَثِیرٌ، وَرُعَاتَهُ قَلِیلٌ) .
تعبیر به «رعایه» در جمله بالا و «رُعاة» (جمع راعى به معناى رعایت کننده) ممکن است اشاره به دقت براى درک و فهم حقیقت خبر و یا اشاره به رعایت کردن در مقام عمل باشد و هر دو نیز ممکن است؛ یعنى خبرها را بشنوید و حقیقت آن را دریابید و به آن عمل نمایید.
«رِعایَه» در اصل به معناى مراقبت ستارگان و رصد کردن حرکات آنها به وسیله منجمان یا چوپانى گوسفندان و مراقبت آنهاست نیز به معناى تدبیر امور کشور به وسیله زمامداران آمده است و سپس به هر گونه مراقبت از چیزى اطلاق شده و در حدیث بالا همین معناى وسیع اراده شده است.
در مسائلى که به مقام وحى یا کلمات پیشوایان معصوم منتهى مىشود سه مرحله وجود دارد: نخست نقل روایات سپس فهم آنها و بعد از آن عمل به مفهوم و محتوایشان. امام در گفتار بالا با تعبیر «عَقْلَ رِوایَةٍ» گوشزد مىکند که نه
روایت به تنهایى کافى است نه مجرد عقل و فهم آن، بلکه مهم پوشیدن لباس عمل است بر آنچه فهمیده و درک کرده است و در این مرحله حضرت مىفرماید: راویان و گویندگان بسیارند؛ اما عاملان اندک.
اهمیت عمل به روایات به اندازهاى است که در بسیارى از احادیث علم بىعمل به منزله جهل شمرده شده و تنها علمى شایستگى این نام دارد که به عمل منتهى شود، در حدیثى از امیرمؤمنان مىخوانیم: «ما عَلِمَ مَنْ لَم یَعْمَلْ بِعِلْمِهِ؛ کسى که عمل به علمش نکند عالم نیست»(1) و در حدیث دیگرى از آن حضرت مىخوانیم: «عَلْمٌ لایُصْلِحَکَ ضَلالٌ وَمالٌ لایَنْفَعُکَ وَبالٌ؛ علمى که تو را اصلاح نکند گمراهى است و مالى که سودى به تو نبخشد مایه خسارت و بدبختى است و عاقبت شوم و تلخى دارد».(2)
در حدیث دیگرى از رسول خدا آمده است که به هنگام دعا عرضه مىداشت: «أللَّهُمَّ إنّی أعُوذُ بِکَ مِنْ عِلْمٍ لایَنْفَعُ وَ مِنْ قَلْبٍ لایَخْشَعُ …؛ خدایا من به تو پناه مىبرم از علمى که سودى نمىبخشد و از قلبى که خشوع ندارد …».(3)
1) غررالحکم، ح 2829.
2) همان، ح 193.
3) میزان الحکمه، ح 14005.
