گرچه مدح و ثناى افراد به سبب کارهاى خوبى که انجام دادهاند باعث تشویق آنها مىشود؛ ولى به یقین افراط در مدح و ثنا افزون بر اینکه دروغ و گناه کبیرهاى محسوب مىشود سبب اغفال طرف مقابل مىگردد و او را از کوشش و تلاش براى رسیدن به مقامات بالاتر باز مىدارد و آثار غرور و خودبرتربینى در او آشکار مىگردد.
به همین دلیل، امام در برابر کسى که در ستایش او مبالغه مىکرد ولى در دل او را متهم مىدانست فرمود: «من کمتر از آن هستم که تو مىگویى و بالاتر از آنم که در دل دارى»؛(قال علیه السلام: لِرَجُلٍ أَفْرَطَ فِی الثَّنَاءِ عَلَیْهِ، وَکَانَ لَهُ مُتَّهِماً: أَنَا دُونَ مَا تَقُولُ، وَفَوْقَ مَا فِی نَفْسِکَ).
ممکن است آن شخص در مورد امام غلو کرده باشد و امام با این سخن مىخواهد جلوى غلو او را بگیرد؛ ولى این احتمال نیز داده شده است که چه بسا او تنها بخشى از صفات واقعى امام را برشمرده ولى امام متواضعانه چنین سخنى را مىگوید. در هر حال جمله ذیل این سخن که مىفرماید «برتر از آنم که در دل دارى» در واقع کرامتى است از سوى امام علیه السلام که باطن و درون مخاطب خود را مىخواند و مىداند او منافقانه تعریف و تمجید مىکند و در دلش حتى صفات واقعى امام علیه السلام را نیز قبول ندارد.
در روایات اسلامى نیز مذمت زیادى در مورد مداحان و مبالغهگران در مدح و ستایش آمده است. از جمله در حدیثى از پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله مىخوانیم که فرمود:«إذا لَقیتُمُ الْمَدّاحینَ فَاحْثُوا فى وُجُوهِهِمُ التُّرابَ؛ هنگامى که مداحان را ملاقات کردید خاک در صورتشان بپاشید» کنایه از اینکه از کار آنها برائت و بیزارى جویید و اجازه ادامه سخن به آنها ندهید».(1)
در حدیث دیگرى مىخوانیم که مردى ستایش مبالغهآمیزى درباره شخص دیگرى در محضر پیغمبر صلى الله علیه و آله کرد پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «لا تُسْمِعْهُ فَتُهْلِکُهُ لَوْ سَمِعَکَ لَمْ یُفْلَحْ؛ آنچه را گفتى به گوش او نرسان که سبب هلاکت او مىشود و اگر مدح مبالغهآمیز تو را بشنود هرگز رستگار نخواهد شد».(2)
در فرمان مالک اشتر نیز همین مطلب به صورت جامعترى آمده است آنگاه که امام علیه السلام فرمود: «(ثُمَّ رُضْهُمْ عَلَى أَلَّا یُطْرُوکَ وَلَا یَبْجَحُوکَ بِبَاطِلٍ لَمْ تَفْعَلْهُ فَإِنَّ کَثْرَةَ الْإِطْرَاءِ تُحْدِثُ الزَّهْوَ وَتُدْنِی مِنَ الْعِزَّةِ؛ سپس آنها را طورى تربیت کن که از تو ستایش بىجا نکنند (و از تملق و چاپلوسى بپرهیزند. نیز) تو را نسبت به اعمال نادرستى که انجام ندادهاى تمجید ننمایند، زیرا مدح و ستایش فراوان عُجب و خودپسندى به بار مىآورد و انسان را به کبر و غرور نزدیک مىسازد».
متأسفانه در هیچیک از کتبى که ما دیدهایم سخنى در اینباره که آن شخص در مقام افراط در ثنا چه گفت که امام برآشفت نیامده است و اگر عین آن کلام نقل مىشد مىتوانستیم قضاوت کنیم که افراط در مدح بوده است یا تواضع امام.
1) سنن ابن داود مطابق نقل میزان الحکمه، ج 9، ص 3785. شبیه همین معنا در منابع معروف پیروان اهلبیت از جمله من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 11 آمده است.
2) کنزالعمال، ج 3، ص 652، ح 8339.
