امام در این گفتار حکیمانه، صبر و شکیبایى را بر دو گونه تقسیم مىکند.مىفرماید: «صبر بر دو قسم است صبر در برابر انجام کار خوبى که دوست ندارى و صبر بر ترک کار بدى که دوست دارى»؛(الصَّبْرُ صَبْرَانِ: صَبْرٌ عَلَى مَا تَکْرَهُ، وَصَبْرٌ عَمَّا تُحِبُّ).
در واقع نوع اول اشاره به صبر در برابر مشکلات عبادت است و نوع دوم اشاره به شکیبایى در مقابل ترک معصیت و آنچه بعضى از شارحان گفتهاند: نوع اول از نوع دوم سختتر است، گفتار صحیحى به نظر نمىرسد، زیرا موارد، کاملًا مختلف است؛ گاه مورد اول مهمتر است و گاه مورد دوم تا اطاعت چه اطاعتى باشد و معصیت چه معصیتى.
نیز آنچه بعضى دیگر از آنان گفتهاند که صبر در این دو مورد از دو مقوله و دو ماهیت است آن هم به نظر درست نمىآید، زیرا صبر به معناى کف نفس و خویشتندارى و مقاومت در برابر مشکلات است؛ گاه مشکل انجام طاعتى است و گاه مشکل ترک معصیتى.
بر این پایه پیمودن راه حق و رسیدن به مقام قرب پروردگار و حتى رسیدن به اهداف و مقامات مادى در دنیا راه صاف و هموارى نیست. در این راه سنگلاخها، گردنههاى صعب العبور، پرتگاهها و حیوانات درنده و دزدان
خطرناک وجود دارد. اگر صبر و مقاومت انسان کم باشد، با برخورد به این موانع از راه مىماند و به مقصد نمىرسد. به همین دلیل صبر و استقامت مهمترین وسیله پیروزى انسان در دنیا و آخرت است، از این رو قرآن مجید مىفرماید:««إِنَّ الَّذینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا وَلا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ»؛ به یقین کسانى که گفتند: پروردگار ما خداى یگانه است سپس استقامت ورزیدند فرشتگان بر آنان نازل مىشوند و مىگویند:نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است».(1)
بنابراین نزول و حمایت فرشتگان از مؤمنان در درجه اول مشروط به صبر و استقامت است و در جاى دیگر، قرآن مجید مىگوید: «فرشتگان بر بهشتیان از هر درى وارد مىشوند به آنها به خاطر صبر و استقامتشان درود مىگویند. چه نیکو است سرانجام آن سراى جاویدان؛ «وَالْمَلائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بابٍ – سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ».(2)
1) فصلت، آیه 30.
2) رعد، آیه 23 و 24.
