امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه به نکته دقیق و آموزندهاى اشاره کرده، مىفرماید: «سخاوت آن است که ابتدایى (و بدون درخواست) باشد؛ اما آنچه در برابر تقاضا داده مىشود یا از روى حیاست و یا براى فرار از مذمّت»؛ (السَّخَاءُ مَا کَانَ ابْتِدَاءً، فَأَمَّا مَا کَانَ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَحَیَاءٌ وَتَذَمُّمٌ).
سخاوت را اینگونه تفسیر کردهاند: حالت و فضیلتى درونى است که انسان را به بذل مال به مستحقان و نیازمندان بدون عوض وا مىدارد.
بر این اساس اگر کسى درخواستى کند و از آبروى خود به وسیله درخواست مایه بگذارد، آنچه سخاوتمندانه مىبخشد در واقع عوض آبروى اوست و به راحتى نمىتوان نام آن را سخاوت گذاشت و نیز بخشش که پس از درخواست صورت مىگیرد ممکن است بدین سبب باشد که اگر بخشش نکند، درخواست کننده و یا مردمى که از آن آگاهى مىیابند او را نکوهش و مذمت کنند، بنابراین بخشش در برابر نجات از مذمت مردم واقع شده است و بدون عوض نیست و به تعبیر عموم مردم براى رودربایستى است. بنابراین سخاوت خالص و حقیقى آن است که انسان پس از آگاهى بر نیازمندى افراد آبرومند، در حل مشکل آنها به صورت پنهانى بکوشد و نیازى به سؤال نباشد.
قرآن مجید در سوره «بقره» هنگامى که سخن از اهمیت انفاق و آثار و برکات آن به میان مىآورد بر انفاق به کسانى تأکید مىکند که روى سؤال ندارند و به دلیل عفت و مناعت طبع مردم آنها را در زمره اغنیا مىدانند، مىفرماید: «یَحْسَبُهُمُ
الْجَاهِلُ أَغْنِیَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسیمَاهُمْ لَایَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا».(1)
درباره اهمیت سخاوت در آیات قرآن و روایات اسلامى بحثهاى زیادى آمده است از جمله در حدیثى از پیغمبر اسلام صلى الله علیه و آله مىخوانیم: «السَّخاءُ خُلْقُ اللَّهِ الْأعْظَمِ؛ سخاوت صفت بزرگ خداست».(2)
در حدیث دیگرى از امام صادق علیه السلام مىخوانیم: «السَّخَاءُ مِنْ أَخْلَاقِ الْأَنْبِیَاءِ وَهُوَ عِمَادُ الْإِیمَانِ وَلَا یَکُونُ مُؤْمِنٌ إِلَّا سَخِیّاً؛ سخاوت از اخلاق پیامبران و ستون ایمان است و هیچ مؤمنى نیست مگر اینکه صاحب سخاوت است».(3)
بىشک، سخاوت هر قدر بیشتر و در مورد مناسبتتر و بدون هیچگونه عوض مادى و معنوى و کاملًا به صورت ابتدایى باشد پرارزشتر است.
این سخن را با حدیثى از کتاب کافى از امام صادق علیه السلام پایان مىدهیم، فرمود: گروهى از یمن خدمت رسول خدا صلى الله علیه و آله آمدند و میان آنها مردى بود در مکالمه با پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله درشتگو و سرسخت تا آنجا که رسول خدا صلى الله علیه و آله خشمگین شد و از شدت غضب عرق در پیشانى او آشکار گشت و چهره در هم کشید و چشم از او برداشت و به زمین نگاه کرد. جبرئیل نازل شد و عرض کرد: پرورگارت به تو درود مىفرستد و مىگوید: این مرد سخاوتمندى است که پیوسته اطعام مىکند. خشم پیامبر صلى الله علیه و آله فرو نشست سر را بلند کرد و فرمود: اگر جبرئیل از سوى خداوند متعال به من خبر نداده بود که تو مرد سخاوتمندى هستى و پیوسته اطعام طعام مىکنى تو را طرد مىکردم تا عبرتى براى دیگران باشى. آن مرد گفت: آیا پروردگار تو سخاوت را دوست دارد؟ پیامبر فرمود: آرى. آن مرد شهادتین بر زبان جارى کرد و مسلمان شد و گفت: به خداوندى که تو را به حق مبعوث کرده هرگز کسى را از مالم محروم نساختم.(4)
1) بقره، آیه 273.
2) کنز العمال، مطابق نقل میزان الحکمه، ماده سخاء.
3) بحارالانوار، ج 68، ص 355، ح 17.
4) کافى، ج 4، ص 39، ح 5.
