شخصیت چند بعدی

گابریل دانگیری درباره شخصیت علی (ع) می‏گوید:

شخصیت علی (ع) دارای دو خاصیت برجسته و ممتاز است که در هیچ یک از قهرمانان بزرگ نمی‏توان یافت نخست آنکه علی (ع) در عین حال که عنوان قهرمانی و امام هر دو را دارا بود.

سردار جنگی شکست ناپذیر و عالم الهی و فصیح‏ترین خطبای صدر اسلام به شمار می‏رفت. آیا ممکن است (رولان) و (بایار) دو قهرمان مشهور تاریخ اروپا را تصور کرد که متون مقدس را استادانه تفسیر نموده و نکات مهم تورات و انجیل را شرح داده و از بالای منبر نطق نموده و بغرنج‏ترین معضلات قانون مدنی و قانون جزا را حل نمایند؟

آیا می‏توان (سن تماس داکن) و (سن ژان کریز و ستوم) یا (سونه) روحانی بزرگ مذهب را در نظر مجسم کرد که شمشیر به دست به خیل دشمنان هجوم کرده و دیوارهای محکم‏ترین دژها را فرو ریزند؟

خاصیت دوم علی (ع) این است که از نظر تمام مذاهب اسلام مورد ستایش و تکریم است و بی‏آنکه او خود خواسته باشد، تمام فرق و مذاهب اسلامی او را پیشوای خود می‏شناسند، در صورتی که

پیشوایانی از قبیل (نسطوریوس) و (فوسیوس) و (لوتر) فقط مورد احترام کلیساهای خود هستند و از نظر کلیساهای دیگر طرد شده‏اند.

علی (ع) خطیبی زبردست و نویسنده‏ای توانا و قاضی عالی قدری می‏باشد و در صف مؤسسین و واضعین مکتب‏ها مقام اول را دارد، و مکاتبی که او تاسیس نموده از لحاظ صراحت و روشنی و استحکام منطق و همچنین از لحاظ تمایل بارز آنها به ترقی و تجدد امتیاز دارد.

علی (ع) بلند همتی و نجابت را براستی از حد گذرانده بود، بلاغت علی (ع) به پایه‏ای است که گوئی سخن را مانند جواهر تراشی می‏دهد.

ای به مقام و مرتبت حجت کبریا علی

ای به مصاف منقبت سوره هل اتی علی‏

داشت به بحر رحمتش خدای کعبه یک صدف

درون این صدف تویی گوهر پر بها علی‏

چه گویم وچه خوانمت که از جلال و منزلت

نه خوانمت خدا تو را نه از خدا جدا علی‏

مکمل از ولایت تو گشت دین احمدی

اتم نعمت خدا تویی به ما سوا علی‏

به لوح عزّت قدر برای دوستان تو

نوشته کاتب قضا تُعِزُّ مَنْ تَشا علی‏

حدوث را قدم تویی که حادث از تو شد قدم

که تحت اختیار تو بقاست تا فنا علی‏