امروزه کتابهایى به نام طب النبى صلى الله علیه و آله و طب الائمة و طب الرضا علیه السلام در اختیار
داریم که در آنها سخن از یک رشته دستورات طبى و بهداشتى نقل شده از معصومین علیهم السلام است، گاه نیز اشاراتى از قرآن مجید در آنها دیده مىشود؛ مثلًا امروز دانشمندان غذاشناسى آثار فوق العادهاى براى عسل قائلند و هرچه زمان مىگذرد خواص بیشترى براى آن در بهداشت و درمان بیمارىها کشف مىکنند.این در حالى است که قرآن مجید در سوره «نحل» با صراحت مىگوید: «فِیهِ شِفَاءٌ لِّلنَّاسِ»(1)و همچنین تعبیرات دیگرى که پرده از روى مسائل بهداشتى و درمانى بر مىدارد؛ از جمله دستور معروف پیامبر صلى الله علیه و آله بر اینکه تا گرسنه نشدهاید غذا نخورید و تا کاملًا سیر نشدهاید دست از غذا بکشید(2) که در واقع ناظر به آیه شریفه «کُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا» است.(3)
بسیارى از دستورهایى که در زمینه نوشیدنىها و غذاهاى حلال و حرام وارد شده مربوط به تأثیرات خوب و بد آنهاست؛ تحریم شراب و مواد مخدر، تحریم گوشت حیوانات درنده، خوردن خون و گوشت مردار و ماهیانى که در آب مردهاند و امثال اینها همگى ارتباط نزدیکى با زیانهاى بهداشتى آنها دارد.توصیه به خوردن میوهها و سبزىها و دانههاى غذایى ارتباط آشکارى با فوائد بهداشتى آنها دارد. روایات طبى نقل شده از پیغمبر اکرم و ائمه هدى علیهم السلام نیز با صراحت این مسائل را بازگو مىکند.
درست است که وظیفه دین و آیین، هدایت مردم به راههاى راست و اعتقادها و برنامههاى اخلاقى است و رسالت انبیا به عنوان طبیبان روحانى درمان انواع بیمارىهاى فکرى و اخلاقى است؛ ولى از آنجا که طب جسمانى نیز رابطه نزدیکى با طب روحانى دارد گاه به سراغ این امور نیز مىرفتند. به بیان دیگر مسائل مربوط به سلامت جسم رابطه نزدیکى با سلامت روح دارد ازاینرو
سلامت جسم نیز مورد توجه اسلام بوده است که خود داستان مفصلى دارد و ورود در آن عرصه ما را از مقصود دور مىسازد.(4)
آنچه امام امیرمؤمنان على علیه السلام در این کلام حکیمانهاش بیان فرموده نیز ناظر به همین مطلب است؛ امام علیه السلام راه سلامت بدن را در فصل خزان و بهار نشان داده و دلیل آن را نیز بیان فرموده است، مىفرماید: سرماى پاییز و بهار با بدنها همان مىکند که با درختان انجام مىدهد، زیرا هر دو شباهت زیادى با هم دارند.
این کلام حکمتآمیز، از پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله به شکل دیگرى نیز نقل شده است؛ فرمود:«اغْتَنِمُوا بَرْدَ الرَّبیعَ فَإنَّهُ یَفْعَلُ بِأبْدانِکُمْ ما یَفْعَلُ بِأشْجارِکُمْ وَاجْتَنِبُوا بَرْدَ الْخَریفِ فَإنَّهُ یَفْعَلُ بِأبْدانِکُمْ ما یَفْعَلُ بِأشْجارِکُمْ؛ سرماى بهار را غنیمت بشمرید که با بدنهاى شما همان مىکند که با درختان مىکند و از سرماى پاییز بپرهیزید که با بدنهاى شما همان انجام مىدهد که با درختان انجام مىدهد».(5)
شاعر نیز در این زمینه مىگوید:
گفت پیغمبر صلى الله علیه و آله به اصحاب کبار
تن مپوشانید از باد بهار
چون که با جان شما آن مىکند
در بهاران با درختان مىکند
1) نحل، آیه 69.
2) بحارالانوار، ج 59، ص 290.
3) اعراف، آیه 31.
4) براى توضیح بیشتر مىتوانید به کتاب دائرة المعارف فقه مقارن، ج 1، ص 65-/ 72 مراجعه نمایید.
5) بحارالانوار، ج 59، ص 271، ح 69.
