امام علیه السلام در این کلام نورانى اشاره به واقعیتى درباره آسایش خانوادهها مىکند و مىفرماید: «کمى عائله یکى از دو آسایش است»؛(قِلَّةُ الْعِیَالِ أَحَدُ الْیَسَارَیْنِ).
انسان در دو حالت از نظر زندگى مادى در آسایش است: نخست این که مال و درآمد فراوانى داشته باشد که جوابگوى عائله او باشد، هرچند عائلهاش سنگین به نظر رسد و راه دیگر این که اگر درآمد او اندک است افراد خانواده او نیز کم باشند تا به زحمت نیفتد. این در واقع تسلى خاطر براى کسانى است که فرزندان کمى دارند و از کمى فرزندان رنج مىبرند مثل اینکه در میان مردم معمول است که اگر کسى خانه کوچکى داشته باشد به او مىگویند غمگین نباش مشکلات تو کمتر است؛ هر که بامش بیش برفش بیشتر.
این سخن شبیه چیزى است که در کتاب «ادب الکتاب» آمده است که مىگوید:«الْقَلُم أحَدُ اللِّسانَیْنِ وَالْعَمُّ أحَدُ الْأَبَوَیْنِ وَقِلَّةُ الْعِیالِ أَحَدُ الْیَسارَیْنِ وَالْقَناعَةُ أحَدُ الرِّزْقَیْنِ وَالْهَجْرُ أَحَدُ الْفِراقَیْنِ وَالْیَأْسُ أَحَدُ النَّجْحَیْنِ؛ قلم یکى از دو زبان و عمو یکى از دو پدر و کمى عیال یکى از دو آسایش و قناعت یکى از دو روزى و قهر کردن یکى از دو فراق و مأیوس شدن یکى از دو پیروزى است».(1)
در اینکه آیا این سخن امام علیه السلام تشویقى بر تحدید نسل به هنگام محدود بودن
درآمدهاست یا نه اختلاف نظر است.
بعضى معتقدند که این کلام حکیمانه ناظر به مسئله تحدید نسل است و جامعه اسلامى را دعوت مىکند که در صورت کمبودها، موالید را کنترل کنند مبادا به زحمت بیفتند، در حالى که جمعى دیگر عقیده دارند این جمله چنین مفهومى را ندارد، بلکه تنها بیان واقعیت است و تسلى خاطرى است براى کسانى که فرزندان کمى دارند و از آن رنج مىبرند. درست مثل اینکه هرگاه کسى مرکبى نداشته باشد به او مىگویند: نداشتن مرکب سبب آسودگى از هزینههاى مختلف آن است.
1) مصادر نهجالبلاغه، ج 4، ص 122.
