امام علیه السلام در این کلام حکمتآمیز به یک اصل مهم قرآنى و اسلامى اشاره کرده مىفرماید: «هنگامى که به تو تحیتى گویند به صورتى بهتر پاسخ گوى و هرگاه هدیهاى براى تو فرستند آن را به صورت افزونتر پاداش ده. با این حال فضیلت از آن کسى است که ابتدا کرده است»؛(إِذَا حُیِّیتَ بِتَحِیَّةٍ فَحَیِّ بِأَحْسَنَ مِنْهَا، وَإِذَا أُسْدِیَتْ إِلَیْکَ یَدٌ فَکَافِئْهَا بِمَا یُرْبِی عَلَیْهَا، وَالْفَضْلُ مَعَ ذَلِکَ لِلْبَادِی).
اخلاق اسلامى مىگوید هیچ کار خوبى را نباید بدون پاداش گذاشت؛ خواه سخن احترامآمیزى باشد یا اقدام عملى، بلکه بهتر آن است که پاداش برترى داشته باشد؛ مثلًا اگر کسى به ما بگوید «سلام علیکم» بهتر آن است که در پاسخ بگوییم «سلام علیکم ورحمة الله» وهرگاه کسى هدیه مختصرى براى ما بفرستد ما در موقع مناسب هدیه بهتر و بیشتر براى او بفرستیم. این کار سبب مىشود پیوند محبت و دوستى در میان افراد جامعه روز به روز بیشتر شود و روح حقجویى و حقطلبى و حقشناسى تقویت گردد و زندگى در چنین جامعهاى بسیار توأم با آرامش خواهد بود.
در حالات بزرگان اسلام نمونههاى عملى این دستور بهوضوح دیده مىشود.از جمله اینکه یکى از راویان اخبار مىگوید من نزد حسن بن على علیه السلام بودم کنیزى بر آن حضرت وارد شد و دسته گلى تقدیم آن حضرت کرد. حضرت
فرمود:«أنْتِ حُرُّ لِوَجْهِ اللَّهِ تَعالى؛تو براى خدا آزادى».
به این ترتیب حضرت در برابر اهداى یک دسته گل این کنیز را براى همیشه آزاد کرد.
راوى مىگوید عرض کردم او فقط یک دسته گل به شما داد که قیمت چندانى ندارد شما او را آزاد کردید. امام در پاسخ فرمود:«(هکذا) أدَّبَنی اللَّهُ تَعالى؛خداوند این گونه ما را تربیت کرده است». سپس امام آیه شریفه «وَإذا صُیِّبتم بِتَحِیَّةٍ …» را تلاوت فرمود و افزود: اینکه خدا فرموده به صورت بهتر پاداش دهید بهتر از آن همین بود که او را آزاد کنم.(1)
اینکه امام در ذیل این کلام حکمت آمیز مىفرماید: برترى و فضیلت از آنِ کسى است که ابتدا کرده به سبب این است که شخص دوم هرکارى کند جنبه پاداش عمل دارد در حالى که شخص اول بدون اینکه خدمتى به او بشود اقدام به نیکى کرده و مطلقاً جنبه پاداش نداشته است، بنابراین شخص اول بر دومى برترى دارد.
به همین دلیل در حدیثى از امام حسین صلى الله علیه و آله مىخوانیم که فرمود: «لِلسَّلام سَبْعُونَ حَسَنَةُ تِسْعُونَ وَسِتُّونَ لِلْمُبْتَدی وَواحِدَةٌ لِلرّادِ؛ سلام هفتاد حسنه دارد که شصت و نه حسنه آن از کسى است که سلام کرده و یک حسنه از آن کسى که پاسخ مىگوید».(2)
این حدیث از امیرمؤمنان نیز در بحارالانوار و مستدرک الوسائل نقل شده است.
اضافه بر این کسى که ابتدا به سلام و تحیت یا کار نیک مىکند یک فضیلت اخلاقى دیگرى را نیز براى خود آشکار ساخته و آن مسأله تواضع در برابر برادر
دینى است در حالى که پاسخ گوینده تواضع خاصى ندارد جزء اینکه حقشناسى مىکند.
عجب اینکه اصل این کلام حکمتآمیز در شرح نهجالبلاغه مرحوم کمرهاى و ابنمیثم و مغنیه و همچنین شرح نهجالبلاغه مرحوم شوشترى در اینجا نیامده است.
شایان دقت است که واژه «أُسْدِیَتْ» از ماده «سَدْو» بر وزن «سرو» در اصل به معنى دراز کردن دست به سوى دیگرى است، بنابراین «أُسْدِیَتْ إلَیْکَ یَدٌ» در کلام امام مفهومش این است که دستى بهسوى تو دراز شد و این جمله کنایه از بخشش و اهداى هدیه است.
1) بحارالانوار، ج 44، ص 195، ح 8.
2) همان، ج 75، ص 120، ح 17.
