امام علیه السلام در این کلام کوتاه و بیدار کننده اشاره به پایان تدریجى عمر انسان کرده مىفرماید: «نفسهاى انسان گامهاى او به سوى سرآمد زندگى و مرگ است»؛ (نَفَسُ الْمَرْءِ خُطَاهُ إِلَى أَجَلِهِ).
خُطى جمع «خُطْوة» به معناى فاصله میان دو قدم به هنگام راه رفتن است که در فارسى از آن به عنوان «گام» نام مىبرند.
این نکته مهمى است که انسان دائما در حال نفس کشیدن است؛ در خواب و بیدارى و قیام و قعود و در همه حال و اگر مدت کوتاهى راهِ نفس را بر او ببندند مرگ او فرا مىرسد.
از سوى دیگر، دستگاه تنفس انسان و قلب و مغز و سایر اعضا استعداد محدودى دارند؛ مثلا دستگاه تنفس مىتواند حداکثر چندین میلیارد بار هوا را به درون کشیده اکسیژن آن را جذب کند و گاز کربن را همراه باقیمانده آن بیرون بفرستد. همچنین قلب توان دارد میلیاردها مرتبه باز و بسته شود به یقین هنگامى که این عدد به نهایت رسید تاب و توان این دستگاهها تمام مىشود؛ خود به خود از کار مىایستند؛ مانند اتومبیلى که آخرین قطره سوخت آن تمام شود و در این هنگام از کار باز مىایستد، بنابراین همانگونه که در اتومبیل هر قطرهاى از سوخت مصرف مىشود گامى به سوى پایان است، هر نفسى که انسان مىکشد
و هر ضربانى که قلب او مىزند او را یک گام به پایان زندگى نزدیک مىسازد .همانگونه که گامهاى پى در پى انسان را به مقصد نزدیک مىکند. به همین دلیل بعضى معتقدند که ورزش کردن زیاد از عمر انسان مىکاهد، زیرا به هنگام ورزش نفسها سریعتر و ضربان قلب بیشتر مىشود.
در کتاب کافى نقل شده است که امام صادق علیه السلام فرمود: «مَا مِنْ یَوْمٍ یَأْتِی عَلَى ابْنِ آدَمَ إِلَّا قَالَ لَهُ ذَلِکَ الْیَوْمُ یَا ابْنَ آدَمَ أَنَا یَوْمٌ جَدِیدٌ وَأَنَا عَلَیْکَ شَهِیدٌ فَقُلْ فِیَّ خَیْراً وَاعْمَلْ فِیَّ خَیْراً أَشْهَدْ لَکَ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَإِنَّکَ لَنْ تَرَانِی بَعْدَهَا أَبَداً؛ هر روزى که بر انسان مىگذرد به او مىگوید: اى انسان من روز جدیدى هستم و بر اعمال تو گواهم. در من از نیکىها سخن بگو و کار نیک انجام ده تا روز قیامت براى تو گواهى دهم، زیرا من که بگذرم دیگر هرگز مرا نخواهى دید».(1)
این همان چیزى هست که قرآن مجید در سوره «والعصر» به آن اشاره کرده و مىفرماید: ««وَالْعَصْرِ – إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِى خُسْرٍ»؛ سوگند به عصر که انسان (همواره) در حال خسران است».
فخر رازى در تفسیر این آیه سخنى دارد که جالب به نظر مىرسد وى مىگوید: یکى از بزرگان پیشین مىگفت معناى این سوره را من از مرد یخ فروشى آموختم فریاد مىزد: «ارْحَمُوا مَنْ یَذُوبُ رَأسُ مالِهِ، ارْحَمُوا مَنْ یَذُوبُ رَأسُ مالِهِ؛ به کسى که سرمایهاش مرتبا ذوب مىشود رحم کنید». پیش خود گفتم: این است معناى «إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِى خُسْرٍ».
1) کافى، ج 2، ص 523، ح 8.
