شرح و تفسیر: نسل پربار

امام علیه السلام در این کلام حکمت آمیز خود به نکته پیچیده‏اى اشاره کرده که شارحان در تفسیر آن به زحمت افتاده‏اند مى‏فرماید: «باز ماندگان شمشیر دوام و بقایشان زیادتر و فرزندانشان بیشتر است»؛(بَقِیَّةُ السَّیْفِ أَبْقَى عَدَداً، وَأَکْثَرُ وَلَداً).

اشاره به طوایفى است که دشمنان بى‏رحمانه از آنها قربانى گرفتند؛ ولى باقى ماندگانشان بقاى بیشتر دارند و فرزندانشان فزون‏تر خواهند بود.

همان‏گونه که در ذکر سند این کلام حکمت آمیز گفته شد تجربه‏هاى تاریخى این حقیقت را تأیید و مورخان به طوایفى اشاره کرده‏اند که عدد کثیرى از آنها کشته شد ولى چندان نگذشت که فرزندانشان به طور چشمگیرى فزونى یافتند. نمونه بارز آن- چنان که گفتیم- فرزندان امیرمومنان على علیه السلام بودند که بنى‏امیه آنها را هر جا یافتند از دم شمشیر گذراندند و بنى‏عباس نیز بى‏رحمانه از آنها قربانى گرفتند ولى نسل آنها به‏قدرى فزونى یافته که بحمدالله در تمام بلاد عدد کثیرى از آنها دیده مى‏شود.

درباره اینکه چه رابطه‏اى میان آن کشتار بى‏رحمانه و فزونى باقى‏ماندگان است بعضى از شارحان مانند «ابن‏میثم» معتقدند که رابطه طبیعى در میان این دو نمى‏توان یافت تنها عنایات الهیه و الطاف خداوندى است که به چنین مظلومانى‏

چنان برکتى در نسل مى‏دهد.

بعضى دیگر مانند مرحوم کمره‏اى در شرح این عبارت آن را اشاره به مسئله انتخاب اصلح که نتیجه تنازع بقاست مى‏دانند وى مى‏گوید: به هنگام تنازع بقا (درگیرى‏هایى که در میان افراد و قبائل براى ادامه حیات رخ مى‏دهد) آنها که قوى‏ترند باقى مى‏مانند و آنها که ضعیف‏ترند کشته مى‏شوند و قوى‏ترها نسل پربارتر و زاد و ولد بیشترى دارند، ازاین‏رو جمله «أقْوى‏ عَدَداً وَ أکْثَرُ وَلَداً» در مورد آنها صادق است.

ولى تفسیر روشن‏ترى براى کلام امام علیه السلام مى‏توان گفت که رابطه طبیعى صدر و ذیل آن را روشن مى‏سازد و آن این‏که اقوامى که شهید و قربانى مى‏دهند بازماندگانشان در نظر توده‏هاى مردم عزیز و شریف مى‏شوند و به همین دلیل مردم دوست دارند از آنها داماد بگیرند و به آنها عروس بدهند و همین سبب مى‏شود که زاد و ولد آنها فزونى یابد. به تعبیر دیگر ارتباط سببى با آنها مایه افتخار و اعتبار است و همین امر موجب مى‏شود که مردم براى برقرار ساختن چنین رابطه‏اى تلاش و کوشش کنند. ما در عصر و زمان خود نیز مى‏بینیم که یکى از امتیازاتى که به هنگام خواستگارى براى عروس یا داماد ذکر مى‏کنند این است که مى‏گویند از خانواده شهداست تا طرف مقابل به ازدواج به این خانواده ترغیب شود.

البته جمع میان تفسیرهاى بالا امکان‏پذیر است، هر چند تفسیر اخیر مناسب‏تر است.