امام علیه السلام در اینجا درس مهمى مىدهد که براى همه مدیران، بلکه همه رهروان راه حق کارگشاست. مىفرماید: «هنگامى که کارها مشتبه شوند (و آینده روشن نباشد) آخرشان را باید به اولشان سنجید»؛ (إِنَّ الْأُمُورَ إِذَا اشْتَبَهَتْ اعْتُبِرَ آخِرُهَا بِأَوَّلِهَا).
اشاره به اینکه همیشه آغاز و انجام کارها با یکدیگر پیوند ناگسستنى دارند و در واقع شبیه علت و معلولاند، بنابراین اگر ما در چگونگى پایان کارى شک و تردید داشتیم باید ببینیم آغازش چگونه بوده است؛ هرگاه در مسیر صحیح بوده عاقبت آن نیز چنین است و مطابق ضرب المثل فارسى: «سالى که نکوست از بهارش پیداست» و اگر آغاز آن در مسیر نادرستى قرار گرفته باید بدانیم که عاقبت آن نیز نادرست و خطرناک است و به گفته معروف:
خشت اول چون نهد معمار کج
تا ثریا مىرود دیوار کج!
این سخن پیام دیگرى نیز دارد و آن اینکه اگر مىخواهیم نتیجههاى خوب و پربار از کارهاى خودمان بگیریم باید در آغاز مراقب زیربناهاى آن باشیم.
تفاوت بناى مسجد قبا و مسجد ضرار در همین امر است که اولى به مصداق «لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوى»(1)پایه صحیحى داشت و سرانجام به مضمون «فیهِ
رِجالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا»(1)عبادتگاه مؤمنان شد و مسجد ضرار که پایه آن بر اساس نفاق و کفر و شرک و تفرقه میان مؤمنان بنا شده بود عاقبتش این بود که به دستور پیغمبر طعمه حریق شود.
قریب این معنا در عهدنامه مالک اشتر نیز آمده است آنجا که امام مىفرماید:«اسْتَدِلَّ عَلَى مَا لَمْ یَکُنْ بِمَا قَدْ کَانَ، فَإِنَّ الْأُمُورَ أَشْبَاهٌ؛ «با آنچه در گذشته واقع شده است نسبت به آنچه واقع نشده استدلال کن، زیرا امور جهان شبیه به یکدیگرند».
1) توبه، آیه 108.
