امام در این سخن حکمتآمیز خود به نکته مهم روانى که در زندگى انسان تأثیر شایان توجهى دارد اشاره کرده مىفرماید: «این قلبها همچون بدنها ملول و افسرده مىشوند، بنابراین براى رفع ملالت آنها لطائف حکمتآمیز را انتخاب کنید»؛ (إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ تَمَلُّ کَمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ، فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الْحِکَمِ).
بىشک، انسان بعد از انجام کارى سنگین، خسته مىشود و نیاز به استراحت و تفریح براى رفع خستگى دارد که آن استراحت اهمیتش کمتر از آن کار نیست، زیرا بدن وى را آماده براى شروع به کار دیگر مىکند. روح انسان نیز چنین است؛ مسائل پیچیده علمى و حل مشکلات اجتماعى و سیاسى و فرهنگى او را خسته مىسازد. باید به او آرامش داد؛ آرامش آن از طرق مختلفى تأمین مىشود. گاه رفتن به دامان طبیعت و دیدن مناظر زیبا، باغها و گلستانها، آبشارها و سبزهها و شنیدن صداى مرغان چمن و مشاهده پرندگان زیبا و گاه به وسیله شنیدن طنزهاى پرمعنا و گاه گفت و گوهاى دوستانه با رفقاى مورد علاقه و گاه مطالعه تاریخ پیشینیان. همه اینها مىتواند به روح خسته انسان آرامش دهد؛ ولى از همه مهمتر همان سخنان زیباى حکمتآمیز است که گاه در قالب شعر و گاه در قالب نثر ادا مىشود که هم چیزى بر دانش انسان مىافزاید و هم براى انسان شادى مىآفریند.
شاید به همین دلیل است که جمعى از بزرگان علماى دین کتابهاى مشتمل بر قصههاى زیبا، شعرهاى جالب و لطیفههاى خوب نوشتهاند تا طالبان علم به هنگام خستگى آنها را بخوانند و رفع خستگى کنند.
به کار بستن این دستور مبارک امام علیه السلام مىتواند به صورت شخصى باشد یا به صورت جمعى و عام به این معنا که هر انسانى لازم است براى خود جهت موارد خستگى از کارهاى علمى یا اجتماعى برنامهریزى داشته باشد تا بتواند با نشاط بیشتر به کارهاى مثبت خود ادامه دهد و نیز براى مراکز علمى و جمعیتهاى مختلف باید برنامهریزىهایى شود که آنها را به هنگام خستگى از کار و ملالت، نشاط و آرامش بخشد.
بىتردید ساعات یا دقایقى که انسان به طرائف الحکم مىپردازد («طرائف» جمع «طریفه» به هر چیز تازه و جالب و شگفتانگیز گفته مىشود) از ساعات مفید عمر اوست، زیرا هم آموزندگى دارد و هم نشاط و هم سبب مىشود بازدهى کار او بیشتر گردد. همانگونه که در حکمت 390 نیز آمده که امام علیه السلام مىفرماید: «لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ فَسَاعَةٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَسَاعَةٌ یَرُمُّ مَعَاشَهُ وَسَاعَةٌ یُخَلِّی بَیْنَ نَفْسِهِ وَبَیْنَ لَذَّتِهَا فِیمَا یَحِلُّ وَیَجْمُلُ وَلَیْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً إِلَّا فِی ثَلَاثٍ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ خُطْوَةٍ فِی مَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ؛ انسان با ایمان ساعات زندگى خود را به سه بخش تقسیم مىکند: بخشى را صرف عبادت و مناجات با پروردگارش مىنماید بخش دیگرى را در طریق اصلاح معاش و زندگى به کار مىگیرد و بخش سوم را در راه بهرهگیرى از لذتهاى حلال و دلپسند صرف مىکند».
شبیه این مضمون در بحارالانوار از پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله به عنوان یکى از مطالبى که در صحف ابراهیم از سوى خدا نازل شد، آمده است.(1)
1) بحارالانوار، ج 12، ص 71، ح 14.
