امام علیه السلام در این کلام حکمتآمیزش به یکى از تفاوتهاى میان افراد با شخصیت و بزرگوار و افراد پست و بىارزش اشاره مىکند و مىفرماید: «بترسید از حمله افراد با شخصیت به هنگام نیاز و گرسنگى و از حمله افراد پست به هنگام سیرى»؛ (احْذَرُوا صَوْلَةَ الْکَرِیمِ إِذَا جَاعَ، وَاللَّئِیمِ إِذَا شَبِعَ).
در اینکه منظور از گرسنگى و سیرى در این عبارت حکیمانه معناى کنایى آن مراد است یا معناى حقیقى در میان مفسران نهجالبلاغه گفت و گو است؛ جمعى گرسنگى را کنایه از هرگونه نیاز و یا تحت فشار و ظلم واقع شدن دانستهاند بدین ترتیب معناى جمله چنین مىشود: افراد بزرگوار و با شخصیت تنها هنگامى دست به حمله مىزنند که به آنها ستم شود و یا نیاز مبرم براى ادامه حیات پیدا کنند که در این صورت براى گرفتن حق خود و دفاع در مقابل ظالمان غیرت آنها به جوش مىآید و حمله جانانهاى مىکنند؛ ولى لئیمان هنگامى که به نوایى برسند و بر مراد خویش سوار گردند طغیان مىکنند و افراد بىگناه را مورد حمله قرار مىدهند همچون حیوانات درندهاى که پس از سیرى، مست مىشوند.
در حالى که بعضى دیگر معتقدند «جُوع» در اینجا به همان معناى حقیقى یعنى گرسنگى است و «شَبَع» به معناى سیرى است و آن را اشاره به این نکته مىدانند که افراد شجاع و با شخصیت پیش از رفتن به میدان نبرد کمتر غذا
مىخوردند مبادا ضربهاى بر شکم آنها وارد شود و غذا بیرون ریزد و موجب سرافکندگى آنان شود؛ ولى لئیمان چنین نیستند و در هر حال تفسیر اول مناسبتر به نظر مىرسد.
شاعر عرب مىگوید:
لا یَصْبِرُ الْحُرُّ تَحْتَ ضَیْمٍ
وَإنَّما یَصْبِرُ الْحِمارُ
آزادمرد در زیر ستم صبر نمىکند. این الاغ است که صبر مىکند!
شاعر دیگرى نیز مىگوید:
إذا أنْتَ أکْرَمتَ الکَریمَ مَلَکَتَهُ
وَإنْ أنْتَ أکْرَمتَ اللَئیمَ تَمَرَّدَا
اگر شخص کریم را اکرام و احترام کنى مالک او مىشوى ولى اگر لئیم را اکرام کنى (بیشتر) سرپیچى مىکند.(1)
1) شرح نهجالبلاغه ابن ابىالحدید، ج 18، ص 179.
