امام علیه السلام در این گفتار پربار خود به آثار صدقه در راه خدا و اداى زکات و برکات دعا اشاره کرده مىفرماید: «ایمانتان را با صدقه حفظ کنید و اموالتان را با زکات، و امواج بلا را با دعا از خود دور کنید»؛(سُوسُوا إِیمَانَکُمْ بِالصَّدَقَةِ، وَحَصِّنُوا أَمْوَالَکُمْ بِالزَّکَاةِ، وَادْفَعُوا أَمْوَاجَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاءِ).
«سوسوا» از ریشه «سیاست» به معناى تدبیر و حفظ و اصلاح است.
تأثیر صدقه در حفظ ایمان از این نظر است که علاقه انسان به مال بیش از هر چیز است؛ بسیارند کسانى که در اعمال و عبادات ظاهرى قهرمان میداناند؛ اما هنگامى که پاى مسائل مالى به میان مىآید مىلنگند. به همین دلیل پرداختن صدقه و چشمپوشى از مال مخصوصاً اگر به صورت عادت روزانه انسان درآید در تقویت پایههاى ایمان بسیار مؤثر است و شاید به دلیل اهمیت صدقات و انفاق در راه خدا در قرآن مجید بذل مال در کنار بذل جان قرار گرفته و مىفرماید: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ»؛ خداوند از مؤمنان، جان و مالشان را خریدارى کرده که در برابرش بهشت براى آنان باشد».(1)
در مورد حفظ اموال از طریق پرداخت زکات هم از جنبههاى ظاهرى قابل
تفسیر است، هم از جنبههاى معنوى؛ از نظر ظاهر مىدانیم زکات حق محرومان است هنگامى که قشر ضعیف جامعه از حقوق مسلم خود محروم شود کار به شورشها و قیامها بر ضد اغنیا مىکشد و اموال آنها به خطر مىافتد، قیامهاى کمونیستى در عصر ما گواه صادق این مدعاست. در اعصار گذشته نیز کم و بیش این معنا وجود داشته و شاید شورش زنجیان که در نیمه دوم قرن سوم هجرى واقع شد و شخصى به نام «على بن محمد» در بصره ظهور کرد و گروهى از بردگان را که در شرایط بسیار سختى در مزارع و باغات زندگى مىکردند و با خدمات طاقتفرسا با کمترین بهرهمندى مشغول کار بودند گرد خود جمع کرد، نمونهاى از همین رخداد باشد.(2)
قرآن مجید نیز اشاره پرمعنایى به این معنا دارد آنجا که مىفرماید: «وَأَنفِقُوا فِى سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ»؛ و در راه خدا انفاق کنید و (با ترک انفاق) خود را به دست خود، به هلاکت نیفکنید»(3) قرار گرفتن این دو جمله پشت سر هم دلیل بر ارتباط آنها با یکدیگر است؛ یعنى اگر انفاق فى سبیل الله ترک شود ثروتمندان خودشان را با دست خود به هلاکت افکندهاند و اکثریت محروم سرانجام به پا مىخاسته قوانین را در هم مىشکنند و شورشى غیر قابل کنترل ایجاد مىکنند.
از نظر معنوى نیز جاى تردید نیست که خداوند برکات خود را از کسانى بر مىگیرد که حقوق محرومان را نمىپردازند. در حدیثى از امام صادق علیه السلام در ابواب زکات کتاب وسائلالشیعه آمده است:«ما ضاعَ مالٌ فی بَرٍّ أوْ بَحْرٍ إلّابِتَرْکِ الزَّکاةِ؛ هیچ مالى در دریا و خشکى از بین نرفت جز به سبب ترک زکات».(4)
در مورد جمله سوم یعنى رابطه دفع امواج بلا به وسیله دعا نیز روایات فراوانى داریم و پیش از روایات، قرآن مجید از آن سخن گفته، مىفرماید: «قُلْ مَا یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّى لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ»؛ بگو: پروردگارم براى شما ارزشى قائل نیست اگر دعاى شما نباشد».(5)
در حدیثى در کتاب شریف کافى از امام صادق علیه السلام مىخوانیم:«إنّ الدُّعاءَ یَرُدُّ الْقَضاءُ وَقَدْ نَزَلَ مِنَ السَّماءِ وَقَدْ أُبْرِمَ إبْراماً؛ دعا حوادث سخت را باز مىگرداند حتى اگر دستور آن از آسمان صادر و محکم و مبرم شده باشد».(6)
در همین کتاب از امام زین العابدین علیه السلام مىخوانیم:«الدُّعاءُ یَدْفَعُ الْبَلاءَ النّازِلَ وَما لَمْ یَنْزِلْ؛ دعا بلایى را که نازل شده است دفع مىکند و همچنین بلائى را که نازل نشده است».(7)
البته استجابت دعا شرایطى دارد که از جمله شرایط آن توبه و نهى از منکر و استفاده از غذاى حلال است.(8)
1) توبه، آیه 111.
2) در جلد پنجم «پیام امام»، ص 352 ذیل خطبه 128 شرح کافى درباره شورش زنجیان داده شده است.
3) بقره، آیه 195.
4) وسائلالشیعه، ج 6، ص 5.
5) فرقان، آیه 77.
6) کافى، ج 2، ص 469، ح 3.
7) همان، ح 5.
8) ر. ک: مقدمه کتاب «کلیات مفاتیح نوین».
