امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه به نکتهاى درباره حیا اشاره کرده، مىفرماید:«کسى که حیا لباس خود را بر او بپوشاند، مردم عیب او را نخواهند دید»؛(مَنْ کَسَاهُ الْحَیَاءُ ثَوْبَهُ، لَمْ یَرَ النَّاسُ عَیْبَهُ).
«حیا» همانگونه که سابقا نیز اشاره کردهایم حالتى نفسانى است که سبب مىشود انسان در برابر زشتىها حالت انقباض پیدا کرده و از آنها چشم بپوشاند.
در واقع، حیا سپرى است در مقابل اعمال قبیح و منکرات و اگر این سپر وجود نداشته باشد، انسان به آسانى آلوده هر کار زشتى مىشود و تیر قبایح بر بدن او فرو مىنشیند.
«حیا» گاهى سبب ترک گناه و زشتىها نمىشود، بلکه سبب پوشاندن و مخفى ساختن آن مىگردد که این نیز در حدّ خود اثر مثبتى است. امام علیه السلام در گفتار حکیمانه بالا به هر دو اشاره مىکند؛ حیا را به لباس (زیبایى) تشبیه کرده که بر تن انسان مؤمن است و اگر عیبى نیز داشته باشد به وسیله آن پوشیده مىشود و مردم آن را نمىبینند.
«حیا» بنا به روایتى که از امام صادق علیه السلام نقل شده از ویژگىهاى انسان و داراى آثار بسیار زیادى در زندگى بشر است. در آن حدیث خطاب به مفضل چنین مىفرماید:«انْظُرْ یَا مُفَضَّلُ إِلَى مَا خُصَّ بِهِ الْإِنْسَانُ دُونَ جَمِیعِ الْحَیَوَانِ مِنْ هَذَا
الْخَلْقِ الْجَلِیلُ قَدْرُهُ الْعَظِیمُ غَنَاؤُهُ أَعْنِی الْحَیَاءَ فَلَوْلَاهُ لَمْ یُقْرَ ضَیْفٌ وَلَمْ یُوَفَّ بِالْعِدَاتِ وَلَمْ تُقْضَ الْحَوَائِجُ وَلَمْ یُتَحَرَّ الْجَمِیلُ وَلَمْ یَتَنَکَّبِ الْقَبِیحُ فِی شَیْءٍ مِنَ الْأَشْیَاءِ حَتَّى إِنَّ کَثِیراً مِنَ الْأُمُورِ الْمُفْتَرَضَةِ أَیْضاً إِنَّمَا یُفْعَلُ لِلْحَیَاءِ فَإِنَّ مِنَ النَّاسِ مَنْ لَوْ لَاالْحَیَاءُ لَمْ یَرْعَ حَقَّ وَالِدَیْهِ وَلَمْ یَصِلْ ذَا رَحِمٍ وَلَمْ یُؤَدِّ أَمَانَةً وَلَمْ یَعْفُ عَنْ فَاحِشَةٍ أَ فَلَا تَرَى کَیْفَ وُفِّیَ لِلْإِنْسَانِ جَمِیعُ الْخِلَالِ الَّتِی فِیهَا صَلَاحُهُ وَتَمَامُ أَمْرِهِ؛ اى مفضل! نگاه کن به صفتى که خداوند تنها به انسان ارزانى داشته و حیوانات از آن محرومند؛ صفتى که مقامش والا و غنایش بزرگ است؛ یعنى حیا. اگر حیا نبود، انسانها از مهمانشان درست پذیرایى نمىکردند، به وعدههایشان وفا نمىنمودند، نیازهاى دیگران را برآورده نمىساختند و به دنبال کارهاى خوب نبودند و از کارهاى زشت در هیچ چیز پرهیز نداشتند. به طورى که بسیارى از کارهاى واجب نیز در پرتو حیا انجام مىشود؛ اگر حیا نبود، جمعى از مردم حق پدر و مادر را نیز ادا نمىکردند و صله رحم به جا نمىآورند و اداى امانت نمىنمودند و از هیچ کار زشتى پرهیز نداشتند. آیا نمىبینى خداوند چگونه براى انسان جمیع صفاتى را که در آن صلاح و کمالِ کار اوست به او ارزانى داشته است؟».(1)
از این حدیث شریف به خوبى استفاده مىشود که اثر حیا تنها پرهیز از زشتىها و قبایح- آنگونه که بسیارى گمان مىبرند- نیست بلکه آثار مثبت زیادى در انجام واجبات و رعایت آداب و اخلاق انسانى دارد.
به همین دلیل در حدیثى از پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله مىخوانیم:«مَنْ لا حَیاءَ لَهُ فَلا إیمانَ لَهُ؛ آن کس که حیا ندارد ایمان ندارد».(2)
از امام امیرمؤمنان در غررالحکم آمده است،«مَنْ لا حَیاءَ لَهُ فَلا خَیْر فِیهِ؛ کسى
که حیا ندارد هیچ خیرى در او نیست».(3)
البته آنچه گفته شد درباره حیاء پسندیده است. نوعى از حیاء مذموم آن است انسان از فرا گرفتن علم و دانش و پذیرفتن حقایق و انجام کارهاى نیک شرم داشته باشد و گاه به سبب آن از ترک مجالس گناه و پیشنهادهاى زشت افراد فاسد شرم مىکند و آلوده گناه مىشود.
1) بحارالانوار، ج 3، ص 81.
2) شرح نهجالبلاغه ابن ابىالحدید، ج 19، ص 47.
3) غررالحکم، ح 5465.
