روش مقابله با آفات تحقیق

(در منابع روائی و نهج‏البلاغه)

می‏پرسند چرا برخی از تحقیقات جامعیت ندارند؟

و چرا محقق در استنباط و نتیجه گیری از یک منبع روائی دچار انحراف می‏گردد.

چه باید کرد تا از یک بعدی نگریستن در أمان باشیم، و همه‏ی جوانب یک موضوع انتخابی را به درستی کشف نموده و نظر نهائی را عرضه نمائیم؟

پاسخ درست سؤالات یاد شده به روش‏های صحیح تحقیق، و مقابله با آفات پژوهش‏های بشری مربوط می‏گردد، که مراحل آن را در موارد زیر می‏توان خلاصه نمود.

اول- انتخاب یک موضوع (دنیا)

دوم- شناخت واژه‏های معادل

سوم- یافتن واژه‏های معادل در المعجم المفهرس نهج‏البلاغه

چهارم- مطالعه و بررسی موارد به دست آمده در نهج‏البلاغه

پنجم- استخراج جوانب گوناگون موضوع انتخابی

ششم- سازماندهی مباحث به دست آمده مثلاً:

. تعریف و ستایش دنیا

. ره آورد دنیای حلال

. سفارش به کسب دنیای حلال برای استقلال اقتصادی

. علل ستایش از دنیا

. نکوهش از دنیا

. ره آورد شوم دنیا گرائی

. علل دنیازدگی

. راه‏های مقابله با دنیازدگی

هفتم- اجتهاد و استنباط و نتیجه گیری نهائی

پژوهشگری می‏تواند موضوعی را از دیدگاه نهج‏البلاغه تجزیه و تحلیل کند، به بحث و بررسی بگذارد، و اظهار عقیده فرماید که همه‏ی مراحل هفتگانه را به خوبی سپری نموده و تحقق بخشد، یعنی:

1- موضوع انتخابی خود را به درستی بشناسد.

2- واژه‏های معادل را کشف کند.

3- همه‏ی آنها را در نهج‏البلاغه به مطالعه و تحقیق بگذارد.

4- همه‏ی جوانب موضوع انتخابی را شناسائی کند.

5- تعریف و تکذیب، ستایش و نکوهش و علل و عوامل آن‏ها را سازماندهی نماید.

و آنگاه با توجه به همه‏ی موارد کشف شده، پیرامون موضوع انتخابی به تفکر و ارزیابی، به تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری نهائی روی آورد.

اظهار نظر با روش‏های یاد شده، و رعایت مراحل تحقیق، غالباً بدون نقص و عیب و گرایش‏های انحرافی و یک سو نگری است.

آنها که از نهج‏البلاغه نتوانستند بهره‏مند گردند.

و در شناخت مفاهیم آن منحرف شدند.

یا معارف بلند نهج‏البلاغه را در قالب‏های محدود ذهن و عقائد شخصی خود عرضه نمودند و به یک سونگری رسیدند.

یا در نکوهش دنیا افراط کردند و یا در ستایش آن تفریط.

یا دنیا گرائی را مطرح و یا ترک دنیا را تبلیغ نمودند.

همه‏ی آنها، مراحل صحیح تحقیق را رعایت نکردند و همه‏ی جوانب کلام امام را استخراج ننمودند.

در کنار عام، خاص را نفهمیدند.

و در پرتو مطلق، مقید را مشاهده نفرمودند.

و در جاذبه‏ی وحی گونه‏ی کلمات امام (ع) جوانب گوناگون آن را نتوانستند استخراج نمایند.

اینجاست که با گرایش‏های متضاد، همه از نهج‏البلاغه می‏گویند.

شاهد و مثال می‏آورند که:

«نؤمن ببعض و نکفر ببعض».!!!

دنیا پرست دنیا زده، از نهج‏البلاغه می‏گوید و راهب ترک دنیا گفته نیز برای حق جلوه دادن انزوا طلبی خویش، جملاتی از این کتاب نورانی به رخ می‏کشد که باید گفت:

«چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند»

بنابراین.

تا همه‏ی سخنان امام را گرد نیاورده‏ایم.

و تا همه‏ی واژه‏های معادل را شناسائی ننمودیم.

و تا همه‏ی جوانب موضوع انتخابی کشف نشد.

حق اظهار نظر یا نتیجه گیری در یک منبع روائی را نداریم.

امام در یک خطبه به تناسب حال و مقام و جو سیاسی خاصی، دنیا و دنیازدگی را به شدت مورد نکوهش قرار دادند.

و در جای دیگر از دنیا ستایش فرمودند.

در یکجا اهل دنیا را سگ‌های درنده می‏شناساند و در جای دیگر دنیا دوستی را می‏ستاید و می‏فرماید (انسانها فرزندان دنیا می‏باشند و فرزند را برای اظهار محبت با مادر نباید سرزنش نمود).

اگر همه‏ی جوانب کلمات امام شناسائی گردند متوجه می‏شویم که:

1- دنیای حلال را نکوهش نفرموده است.

2- برای کسب دنیای حلال سفارش فرمود.

3- همه جا دنیای حرام مورد نکوهش است.

زیرا علل نکوهش از دنیا در سخنان امام مطرح شده‏اند و روشنگر این

واقعیت می‏باشند که دنیا و دنیای حلال مورد توجه نیست.